Έχει ο χρήστης πάντα δίκαιο?

Η σπουδή της κουλτούρας της εικόνας μάς διδάσκει ότι η μελέτη και η ερμηνεία της εικόνας απαιτεί παιδεία. Γιατί όχι και η αλληλεπίδραση μαζί της?

Photo by rawpixel on Unsplash

Μία σχεδιασμένη οθόνη ενός ιστότοπου δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία εικόνα, που ακολουθεί τις νόρμες και τη φιλοσοφία της του ψηφιακού. Δηλαδή, διαστάσεις που θα προσαρμόζονται σε 10 διαφορετικούς τύπους οθονών, αντιθέσεις που θα πρέπει να προβάλλονται τόσο σε ακριβές όσο και σε φθηνότερες οθόνες, μεγέθη γραμματοσειράς που θα εξυπηρετούν το σκοπό τους, διάταξη σελίδας που θα αναπροσαρμόζεται, δομή της πληροφορίας που θα δημιουργεί αλληλουχία στην περιήγηση και χίλια δυο άλλα. Πάνω απ’ όλα όμως είναι μία εικόνα, η οποία θα μπορεί να χωράει και στην τσέπη μας, να απλώνεται σε τρεις οθόνες στο γραφείο μας ή να γεμίζει ολόκληρο τον τοίχο σπίτι μας.

Ο ρόλος του δημιουργού εγκλωβίζεται μέσα σε όγκο κατευθυντήριων γραμμών που ορίζονται από το μέσο, από τις αρχές της σωστής σχεδίασης στο διαδίκτυο και, φυσικά, από τον πελάτη. Ο δημιουργός δεν είναι πλέον απλώς γραφίστας αλλά σχεδιαστής, ακριβώς επειδή οι διεργασίες προς τη δημιουργία περιπλέκονται. Πολλές φορές μάλιστα η κατάκτηση της επιθυμητής εικόνας απαιτεί από το σχεδιαστή να πάει ένα βήμα ακόμα παραπέρα προς την ανάπτυξη κώδικα προγραμματισμού . Επομένως, ο σύγχρονος σχεδιαστής στο διαδίκτυο γίνεται προγραμματιστής της εικόνας.

Η συντριπτική πλειοψηφία της σύγχρονης παραγωγής εικόνας εξυπηρετεί κάποιο σκοπό, τόσο στην έντυπη, όσο και στην ψηφιακή της μορφή, είτε αυτό είναι διαφήμιση, ή συσκευασία, ή μέσα ενημέρωσης, ή διαδίκτυο. Στο διαδίκτυο, μάλιστα, πρόκειται για σχεδιασμένη πληροφορία που ξεδιπλώνεται συνεχώς και ασταμάτητα μπροστά στο χρήστη για όσο αυτός αλληλεπιδρά με την οθόνη του.

Στο σημείο αυτό λοιπόν εμφανίζεται και ο χρήστης, ο οποίος στη σύγχρονή του εκδοχή φέρει την κουλτούρα του και τις εμπειρίες του. Αυτός λοιπόν δεν αρκείται στο να σχολιάσει απλά και μόνο κάτι που θα δει με ακροατήριο τον ίδιο, ή τον άμεσο συνομιλητή του στην καλύτερη, αλλά να διαδώσει το σχόλιό του με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Κάπου εδώ να κάνω μια μικρή αναδρομή…

Η επανάσταση στην εικόνα επήλθε με τη μαζική αναπαραγωγή της, όταν και έγινε προσβάσιμη σε όλες τις μάζες της κοινωνίας. καθιστώντας δυνατή την απόκτηση παιδείας. Πλέον ήταν δυνατή η διάδοση ιδεών και θεωριών γύρω από την εικόνα, κυρίως επειδή αυτές οι θεωρίες μπορούσαν πλέον να βρουν υποστηρικτές . Καθώς λοιπόν η εικόνα συνέχισε να εξαπλώνεται, τόσο γεωγραφικά, όσο και γεωμετρικά, οποιοσδήποτε μπορούσε να την σχολιάσει — δε θα πω “κρίνει”. Οποιοσδήποτε μπορούσε να έχει άποψη πάνω στην εικόνα, καθώς έβρισκε τον εαυτό του σε ισχυρή θέση, δεδομένου ότι από μπροστά του περνούσαν τόσες εικόνες.

Η επανάσταση έφτασε στο ζενίθ της με την έλευση του διαδικτύου. Η εικόνα πλέον ήταν εύκολη στη δημιουργία, εύκολη στην αναπαραγωγή και πολύ πιο εύκολη στη διάδοση. Αποτέλεσμα των παραπάνω ιδιοτήτων, φυσικά, η κατάχρηση. Οποιοσδήποτε πλέον όχι απλά μπορούσε να σχολιάσει, αλλά να δημιουργήσει ο ίδιος, να αντιπαραθέσει, και με τη δύναμη των μέσων, να καθιερώσει.

Από την τηλεόραση στα πολυμέσα, το μάτι είχε συνηθίσει να του εξιστορούν κάτι, και η αρτιότητα της γραμμικής συνέχειας εμπόδιζε τα πρώτα αβέβαια βήματα της αλληλεπίδρασης. Ο θεατής ωστόσο έγινε χρήστης, έμαθε, συνήθισε, και πλέον περιμένει κάτι άλλο. Από κάθε εποχή φυσικά περιμένει κάτι να του πει. Από τις πρώτες στατικές σελίδες κειμένου πέρασε στο δυναμική είδηση, και από το κενό, στο gradient και τώρα στο λευκό. Σε κάθε εποχή περιμένει να βρει μπροστά του κάτι να το κατανοήσει. Αν η σημερινή τάση λέγεται “facebook”, περιμένει να βρει σε κάθε άρθρο μπροστά του ένα “like”.

Βρισκόμαστε λοιπόν τώρα να σκιαγραφούμε το σύγχρονο χρήστη, ο οποίος βρίσκεται να είναι φορτωμένος με άπειρες ώρες τηλεθέασης στο βιογραφικό του, τις νεαρότερες γενιές με άπειρες ώρες επίσης μπροστά στον υπολογιστή, και φορτωμένος με μία τουλάχιστον οθόνη στην καθημερινή του κίνηση. Και μόνο η ανοχή σε όλη αυτή την οπτική πληροφορία που τον βομβαρδίζει του δίνει το δικαίωμα να σχολιάσει αυτό που βλέπει. Του δίνει όμως και το δίκαιο της κρίσης?

Έχω σχεδιάσει εικόνα για οργανισμούς, για εταιρίες, για υπουργεία, για συλλόγους, για επιχειρήσεις, για ομάδες ανθρώπων. Πολλές εικόνες ήταν καταδικασμένες λόγω συμβολαίου να τις δούνε οι χρήστες σε παλαιότερες εκδόσεις browser, ενώ άλλες, διότι η επιχείρηση δεν ήθελε να επενδύσει σε συμβατότητα. Από τις στατιστικές ξέρω ότι μικρό ποσοστό χρηστών προβληματίζονται συνειδητά προκειμένου να αναζητήσουν βέλτιστο τρόπο προβολής της εικόνας, είτε αυτό αφορά την έκδοση του browser, είτε τις ρυθμίσεις της οθόνης, είτε οτιδήποτε.

Ο σχεδιαστής, γνωρίζει ότι η εικόνα του μόνο κατά σύμβαση προσεγγίζει το πρότυπο που παρέδωσε, ακόμα και αν μιλάμε για την ψηφιακή εποχή. Αυτή ίσως είναι η μία από τις δυνάμεις του χρήστη που δεν έχει κατανοήσει πλήρως και που είναι η πεμπτουσία της αλληλεπίδρασης, και που φυσικά δικαιώνει για άλλη μια φορά το ρητό του McLuhan. Ότι, δηλαδή, η μία τουλάχιστον οθόνη με την οποία ο χρήστης είναι φορτωμένος καθημερινά, είτε είναι κινητό, είτε ταμπλέτα, είτε υπολογιστής, είναι το μέσο με το οποίο διαμορφώνει την εικόνα που του δίνεται.

Όταν ο χρήστης συνειδητοποιήσει το ρόλο του στη ζυγαριά της αλληλεπίδρασης, θα έχει ήδη αρχίσει να χτίζει την κουλτούρα του. Με τον τρόπο αυτό θα ενισχυθεί και το βάρος της κρίσης του.